به گزارش خبرگزاری سرمایه ایرانی، با توجه به آنکه بیش از نیم قرن از تأسیس اولین مجتمع پتروشیمی کشور، همچنین بیش از یک قرن از فعالیت در صنعت پالایش می‌گذرد، وابستگی به فناوری‌های ایجاد شده یکی از نقاط ضعف صنایع پالایش و پتروشیمی کشور است؛ این وابستگی نشان‌دهنده آن است که صنایع پالایش و پتروشیمی کشور فاقد برنامه راهبردی پژوهش و فناوری به عنوان اولین گام در پیاده‌سازی مدیریت پژوهش و فناوری هستند، صنایع پتروشیمی و پالایشی از جمله صنایعی هستند که به دلیل وجود رقبای زیاد، کاهش دوره عمر فناوری‌ها و پرریسک بودن سرمایه‌گذاری در آن‌ها، نیاز مبرم به پژوهش و فناوری و انتخاب «نوآوری تکنولوژیک» به‌عنوان هدف و فراهم کردن زیرساخت‌های مورد نیاز آن دارند.
با بررسی و تحلیل شرکت ساینوپک که یک شرکت بزرگ چینی در حوزه صنایع پالایشی و پتروشیمی است، سعی شده است وضعیت نهادی مدیریت پژوهش و فناوری صنعت پالایش و پتروشیمی کشور بررسی و پیشنهادهایی برای ارتقای کارکرد آن ارائه شود.
توصیف وضعیت صنایع پتروشیمی و پالایش کشور چین
بخش عمده صنایع پتروشیمی و پالایشی مرتبط با صنعت نفت و گاز کشور چین بسته به موقعیت جغرافیایی در دو شرکت دولتی نفت چین و شرکت پتروشیمی چین (ساینوپک) متمرکز است که این دو شرکت به صورت یکپارچه بر اساس انواع مختلف عملیات تجاری تشکیل شده‌اند و فعالیت آن‌ها از استخراج نفت خام و گاز طبیعی آغاز شده است و تا صنایع پایین‌دستی جهت تولید انواع فراورده‌های نفتی و مواد شیمیایی ادامه می‌یابد.
شرکت ساینوپک در سال ۲۰۲۲ توانست با کسب درآمد ۴۱۱ میلیارد دلاری به‌عنوان پنجمین شرکت بزرگ دنیا در لیست فورچون قرار بگیرد، همچنین این شرکت با توجه به اهمیت بالای فناوری به‌عنوان مهم‌ترین مزیت رقابتی حدود ۱.۳ میلیارد دلار و حدود ۷۵ درصد از درآمد ناخالص خود را در بخش تحقیق و توسعه هزینه کرده است، از دیگر وقعیت‌های این شرکت می‌توان به فروش ۳۲۰ لیسانس فرایندهای مختلف مختلف پالایشی و پتروشیمی، همچنین واگذاری ۱۲ لیسانس به کشورهای خارجی اشاره کرد.
بررسی شبکه مدیریت پژوهش و فناوری در شرکت پتروشیمی ساینوپک
۱. تدوین برنامه راهبردی پژوهش و فناوری
۲. مدیریت پژوهش و فناوری
وظیفه پیاده‌سازی برنامه راهبردی تحقق و توسعه در کل شبکه را برعهده دارد.
۳. ساز و کار تدوین لیسانس
تیم تدوین لیسانس در شرکت ساینوپک مستقر است، به‌عنوان مدیر پروژه وظیفه هماهنگی بین انستیتوهای تحقیقاتی شرکت ساینوپک نظیر مؤسسه تحقیقاتی فرآوری نفت (RIPP) و مؤسسه تحقیقاتی فراوری پتروشیمی فوشون (FRIPP) همچنین شرکت‌های مهندسی و در نهایت مشتری را برعهده دارد.
۴. تصویر کلان شبکه پژوهش و فناوری
شرکت ساینوپک به کمک این شبکه توانسته است دستاوردهای مثبتی در توسعه و فناوری صنایع پالایشی و پتروشیمی کسب کند.
حال به توصیف ساختار نهادی پژوهش و فناوری در صنعت پالایش و پتروشیمی کشور که متشکل از دو شرکت پژوهش و فناوری ذیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی و مدیریت پژوهش و فناوری ذیل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی می‌پردازیم:
الف) صنعت پتروشیمی
شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به‌عنوان مجری اصلی پژوهشی صنعت پتروشیمی شکور محسوب می‌شود که شامل یک بخش ستادی و چهار مرکز است.
ب) صنعت پالایش
ساختار نهادی پژوهش و فناوری در شکت ملی پالایش و پخش شامل مدیریت پژوهش و فناوری شرکت اصلی و امور پژوهش و توسعه در شرکت‌های فرعی است.
در ادامه به آسیب‌شناسی وضعیت پژوهش و فناوری در صنعت پتروشیمی و پالایشی کشور که شامل موارد زیر است، می‌پردازیم:
۱. نبود برنامه راهبردی پژوهش و فناوری در صنایع پالایش و پتروشیمی کشور
تدوین برنامه راهبردی فناوری برای هر سازمان، شرط لازم برای مدیریت بهینه فناوری در آن سازمان است، این در حالی است که صنایع پالایش و پتروشیمی کشور فاقد برنامه راهبردی مصوب هستند، لازم است سند برنامه راهبردی توسعه فناوری مشتمل بر سبد فناوری‌های اولویت‌دار، روش اکتساب فناوری اولویت‌دار، زمان‌بندی و نگاشت نهادهای توسعه فناوری مبتنی بر جهت‌گیری‌های کلان صنعت نفت، چالش‌های فناورانه شرکت‌ها و آینده‌نگاری فناوری با مشرکت بخش دولتی و سایر کارگزاران توسعه فناوری از جمله دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای تولیدی تدوین شود؛ مشارکت ذی‌نفعان و ذی‌ربطان در تهیه برنامه‌های راهبردی پژوهش و فناوری صنایع پالایش و پتروشیمی، ضمانت اجرای این برنامه‌ها را ارتقا می‌دهد.
۱.۱. تسریع در اکتساب فناوری‌های ارتقای باقیماندههای سنگین پالایشگاهی و کاهش تولید نفت کوره
در حال حاضر ۲۹ درصد از ترکیب فراورده‌های تولیدی پالایشگاهی کشور به محصولات کم‌ارزش ته‌مانده‌های سنگین پالایشگاهی شامل نفت کوره، وکیوم باتوم و قیر اختصاص دارد.
۱.۲. تسریع در اکتساب فناوری‌های مورد نیاز طرح‌های پیشران صنایع پتروشیمی
۲. ضعف در فرآیندهای اجرایی و حسن اجرای آن‌ها
نظام مدیریت فناوری مبتنی بر فرایندهای شناسای، انتخاب، اکتساب، بهره‌برداری، یادگیری و محافظت از فناوری است.
۲.۱. پیاده‌سازی نظام جامع مدیریت فناوری
۲.۲. تدوین فرایند اجرایی و دستورالعمل تبدیل برون‌دادها و دستاوردهای پژوهشی به فناوری با سازوکار منسجم
۲.۳. ضرورت افزایش سهم بودجه جذب شده به بودجه مصوب پژوهش و فناوری
۳. مشکلات و خلأهای ساختار نهادی
۳.۱. تأسیس مرکز فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، حلقه مفقود ساختار پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران
است .۳.۲. ایجاد واحد راهبر ستادی پژوهش و فناوری در صنعت پتروشیمی، حلقه مفقود ساختار پژوهش و فناوری در شرکت ملی صنایع پتروشیمی است.
۴. نقصان در شکل‌گیری شبکه پژوهش و فناوری
در نظام مدیریت فناوری، فناوری به روش‌های مختلفی ازجمله روش‌های درون‌زا، برون‌زا و ترکیبی از روش‌های پیش گفته قابل کسب است.
۴.۱. توسعه فناوری به‌صورت درون‌زا و پژوهش‌محور به کک مراکز تحقیقاتی موجود در سطح وزارت نفت
۴.۲. استفاده از ظرفیت تحقیقاتی دانشگاه‌های کشور
۴.۳. استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری
۴.۴. ایجاد شبکه پژوهش و فناوری بین صنعت پالایش و پتروشیمی
۴.۵. توسعه فناوری به‌صورت برون‌زا و همکاری محور از ریق انعقاد تفاهم‌نامه‌های دو یا چندجانبه با انستیتوها و مراکز تحقیقاتی خارج از کشور
پس از بررسی و کارشناسی شدن موانع و مشکلات پیش‌روی این صنعت پیشنهادهای برای بهبود عمل‌کرد آن نیز ارائه شده است:
۱. تدوین و تصویب برنامه راهبردی پژوهش و فناوری در صنایع پالایش و پتروشیمی توسط شرکت‌های اصلی تابعه و تأیید نهایی در وزارت نفت با توجه به رویکردهای زیر:
-تسریع در اکتساب فناوری‌های ارتقای باقیماندههای سنگین پالایشگاهی و کاهش تولید نفت کوره اعم از آسفالت‌زدایی با حلال (SDA)، کراکینگ کاتا لیستی ته‌مانده‌ها (RFCC) و هیدروکراکینگ ته‌مانده‌ها (VCC) با رویکرد توسعه یکپارچه صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی
-تسریع در اکتساب فناوری‌های مورد نیاز طرح پیشران صنایع پتروشیمی در زنجیره‌های اتیلن، پروپیلن و متانول
۲. به موجب ماده «۳» قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی، یکی از وظایف سازمان‌های توسعه‌ای ورود فعال به حوزه صنایع با فناوری پیشرفته و صنایع است، از جمله اقدامات لازم در این خصوص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-ایجاد واحد راهبردی ستادی پژوهش و فناوری شامل مدیریت پژوهش و فناوری هم سطح با سایر مدیریت‌ها و شورای پژوهشی در سطحی بالاتر از لایه مدیریت در شرکت ملی صنایع پتروشیمی
-تاسیس مرکز فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران با هدف مدیریت فرایند تدوین لیسانس، تجاری‌سازی و بازاریابی فناوری‌های توسعه یافته، اقدام لازم برای اجرایی شدن این راهبرد به ترتیب اولویت در دو سناریو پیشنهاد می‌شود:
سناریو اول: به موجب اجرای تبصره «۳» ماده «۳» قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی، شرکت غیردولتی پژوهش و فناوری با سهام‌داری عمده حداکثر ۴۹ درصد شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران با مشارکت‌ای پالایشی غیردولتی فعال در صنعت نفت تأسیس شود.
سناریو دوم: با رعایت تبصره «۱» ماده (۴) قانون مدیریت خدمات کشوری، شرکت دولتی پژوهش و فناوری زیر شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران تأسیس شود.
منبع خبر : سرمایه ایرانی
