به گزارش خبرگزاری سرمایه ایرانی، بازگشت زاینده‌رود پرتکرارترین خواسته مردم اصفهان در دو دهه اخیر بوده است، بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران به طول ۴۰۰ کیلومتر که از کوه‌های زاگرس مرکزی به‌ویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد، در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود تا در تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان آرام گیرد.
این رودخانه به دلیل بی‌برنامگی و ضعف مدیریت در تنظیم منابع و مصارف آب، برداشت‌های غیرقانونی، انتقال آب به دیگر حوضه‌ها، تراکم جمعیت و تا حدودی کاهش نسبی بارندگی‌ها به یک رودخانه فصلی تبدیل شده که در فصول سرد سال برای تأمین حقابه‌های کشاورزی چند ماهی در آن آب جاری است. اجرای طرح‌های انتقال آب و تخصیص منابع جدید آبی از جمله قول‌هایی است که بارها مسئولان دولت و وزارت نیرو بر آن تاکید کرده‌اند، اما پس از دو دهه این طرح‌ها بلاتکلیف مانده است. حامد یزدیان، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با سرمایه ایرانی موانع موجود برای تکمیل این پروژه‌ها و راهکارهای احیای زاینده‌رود را بیان می‌کند. متن کامل این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:
سرمایه ایرانی: اجرای پروژه‌های احیای زاینده‌رود با چه موانعی روبه‌رو است؟
یزدیان: در دو تا سه دهه گذشته چندین پروژه در حوضه زاینده‌رود و به‌طور عمده برای انتقال آب کارون به این حوضه تعریف شده که بعضی از آن‌ها تکمیل شده، بعضی نیمه‌تمام است و بعضی نیز تقریباً معطل مانده و کار جدی برای آن‌ها انجام نشده است.
پروژه «کوهرنگ ۳» سال ۱۳۷۴ آغاز شد، تونل آن به طول ۲۳ کیلومتر یکی از پیچیده‌ترین پروژه‌ها از نظر زمین‌شناسی حتی در سطح بین‌المللی به‌شمار می‌آید که هنگام اجرای این پروژه، چندین نفر جان خود را از دست دادند و دو، سه بار کل تونل بر اثر ورود آب‌های زیرزمینی و سفره‌های آب پر از آب شد، اما با تلاش متخصصان ایرانی این تونل به پایان رسید و سه، چهار سال است که پروژه تونل به پایان رسیده است، اما قرار بود در بالادست آن، سدی برای انتقال آب به حوضه زاینده‌رود ساخته شود که بلاتکلیف ماندن سد در چند سال گذشته، از اتفاقات بد بوده است.
وزارت نیرو نیز در دو، سه سال اخیر نتوانسته است درباره این سد تصمیم‌گیری کند و پروژه همچنان تعطیل مانده است. این پروژه یک سیستم انتقال موقتی نیز دارد که قرار بوده تا ساخته شدن سد، آب را از طریق پمپاژ وارد تونل و به حوضه زاینده‌رود منتقل کند که این سیستم پمپاژ هم آماده است، اما به دلیل ضعف مدیریتی وزارت نیرو در برطرف کردن و پرداختن به مطالبات مردم، معطل مانده و یکی از مطالبات جدی استان اصفهان این است که سال جاری حداقل پروژه انتقال موقت کوهرنگ راه‌اندازی شود.
تونل «کوهرنگ ۳» در ازای انتقال آب به یزد در دستور کار قرار گرفت، یعنی قرار بود پس از افتتاح این پروژه، آب انتقالی آن به یزد منتقل شود، بنابراین یکی از پروژه‌های جدی برای استان اصفهان به‌شمار می‌آید که سد آن بیش از ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و لازم است که وزارت نیرو هرچه سریع‌تر عملیات اجرایی آن را آغاز کند که این کار نیازمند مدیریت جدی، جهادی، انقلابی و فنی است و اگر در مجموعه مدیریت آب استان حاکم شود، این پروژه تکمیل خواهد شد.
پروژه دیگر «بهشت‌آباد» است که مطالعات آن تقریباً ۲۰ سال پیش آغاز شده و اقداماتی صورت گرفته است؛ از جمله اینکه در دهه ۹۰ پیمانکار و اعتبار پروژه مشخص شد، اما «بهشت‌آباد» نیز با وجود دریافت همه مجوزهای لازم، بنا به دلایلی که اغلب اجتماعی است و بر مباحث زیست‌محیطی نیز تأثیر گذاشته، بلاتکلیف مانده است و وزارت نیرو به کارفرمایی شرکت آب نیروی ایران پروژه را در سال‌های اخیر متوقف کرده است، در حالی که این پروژه از نظر اقتصادی و پایداری و امکان انتقال سیلاب‌های حوضه کارون به زاینده‌رود توجیه‌پذیر است؛ به عبارتی تأثیر «بهشت‌آباد» بر حوضه کارون و محیط زیست بالادست جدی نخواهد بود.
از سوی دیگر حجم آبی که قرار است از طریق این تونل به زاینده‌رود منتقل شود در برابر آورد رودخانه‌های بالادست و استفاده از سیلاب‌ها قابل توجه نیست. پروژه‌های تونل «کوهرنگ ۳» و «بهشت‌آباد» برای انتقال سیلاب‌های بدون استفاده به حوضه زاینده‌رود طراحی شده است و با وجود درخواست‌های کارشناسان در دوره‌های مختلف مدیریتی استان برای اجرای آن‌ها، همچنان بلاتکلیف است و در سال‌های اخیر در عمل هیچ اقدام خاصی برای تکمیل و بهره‌برداری از آن‌ها انجام نشده است.
سرمایه ایرانی: بیشتر از دو دهه است که احیای زاینده‌رود و تکمیل این پروژه‌ها به عنوان مطالبه مردم اصفهان مطرح می‌شود و مسئولان وزارت نیرو نیز قول‌هایی در این زمینه می‌دهند، چرا با این وجود اقدامی برای تکمیل پروژه‌های آب‌رسانی صورت نمی‌گیرد؟
یزدیان: در نوع برخورد با این مسائل باید باب تفاهم و مذاکره با ذی‌نفعان بالادست باز شود، به عبارت دیگر در این پروژه‌ها باید منافع دو استان در نظر گرفته شود که در عمل نیز این اقدام صورت گرفته، اما لازم است که این مسائل تبیین شود تا برای افراد در حوضه مبدا نیز این رضایت ایجاد شود؛ این پروژه‌ها می‌تواند منافع آن‌ها را نیز در بر داشته باشد.
سرمایه ایرانی: به‌تازگی پروژه «بن_بروجن» افتتاح شد که کارشناسان آن را بارگذاری جدید روی رودخانه می‌دانند، دلیل ادامه بارگذاری و بلاتکلیفی پروژه‌های احیای رودخانه به نظر شما چیست؟
یزدیان: وزارت نیرو معتقد است که این پروژه «بن-بروجن» برای تأمین آب شرب اجرا شد که این موضوع برای استان اصفهان دچار ابهام است زیرا پروژه در مسیری اجرا شده که از چند شهرک صنعتی در حال گذر است و بیم آن می‌رود که این آب در حال استفاده برای صنعت و شرب باشد، این یک موضوع جدی است و به نظر می‌رسد که باید وزارت‌های نیرو و کشور تضمین‌های لازم را بدهند که این پروژه فقط برای شرب استفاده می‌شود.
موضوع دوم این است که «بن-بروجن» یک بارگذاری جدید بر حوضه زاینده‌رود به‌شمار می‌آید، شاید در پنج، شش ماه گذشته با استفاده روش‌هایی در استان چهارمحال‌وبختیاری این برداشت‌ها را در قالب طرح «بن-بروجن» انجام دادند و هفته گذشته پروژه به‌طور رسمی افتتاح شد، اما این یک بارگذاری جدید و برخلاف مصوبات شورای عالی آب بوده و از نظر فنی امکان تأمین این آب از حوضه کارون به راحتی وجود داشته است، انتقاد مسئولان استان اصفهان نیز از این جهت است زیرا همه موافق آب‌رسانی شرب به شهرها و روستاهای استان چهارمحال‌وبختیاری هستند، اما اینکه مبدا این انتقال کجا باشد، محل مناقشه و اختلاف است.
این طرح می‌توانست از حوضه کارون یا سرشاخه‌های سبزکوه یا دیگر مناطق استان چهارمحال‌وبختیاری انجام شود، اما متأسفانه این بارگذاری بر حوضه زاینده‌رود با مشکلات موجود، محل اشکال و اختلاف است و درخواست همه کارشناسان از وزارت نیرو این است که یا این مبدا عوض شود یا در ازای برداشت از حوضه زاینده‌رود، تخصیصی از حوضه کارون به حوضه زاینده‌رود داده شود که این اتفاق را جبران کند.
افتتاح این پروژه هم‌زمان با روز اصفهان انجام شد که نگرانی‌های اجتماعی را ایجاد کرد و همه این موارد جدی از جمله برداشت از حوضه زاینده‌رود، خلاف قانون بودن، خلاف مصوبه شورای عالی آب بودن و استفاده برای مصارف بیش از شرب، محل سوال است و باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا تخصیصی که وزارت نیرو به این پروژه داده است، بیش از ۴۰ میلیون متر مکعب در سال است، به‌تازگی وزارت نیرو این عدد را ۱۸ میلیون متر مکعب اعلام کرده است، بنابراین حجم برداشت آب نیز یک سوال جدی است.
برداشت افراد در پایین‌دست به این معنی است که حتی اگر عدد و رقم برداشت آب از جسم بی‌جان زاینده‌رود در این پروژه چندان زیاد نباشد، اما ضربه نهایی برای از بین رفتن زاینده‌رود است و باید همه این موارد جدی گرفته شود.
کمترین خواسته مردم این است که فوری منابع جدیدی به حوضه زاینده‌رود تزریق شود تا این برداشت‌ها، همچنین برداشت‌های بی‌رویه در بالادست رودخانه را جبران کند.
سرمایه ایرانی: وعده‌های وزیر نیرو در اصفهان برای تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام را تا چه اندازه عملی می‌دانید؟
یزدیان: «بهشت‌آباد» یک پروژه چندین ساله است، اما اعلام کردند که مساعدت‌هایی در اجرای این پروژه‌ها به‌ویژه در اصفهان انجام می‌شود، تاکید شد که سیستم انتقال موقت پروژه کوهرنگ تا یکی، دو ماه آینده و پیش از آغاز فصل بارش وارد مدار شود، در زمینه آب‌هایی که از جنوب اصفهان خارج می‌شود نیز دولت پیشنهادهای استان را پذیرفته است و امیدواریم وزارت نیرو در تأمین آن برای جبران کم‌آبی در حوضه زاینده‌رود و فرونشست اعتباراتی را به استان اصفهان بدهد.
اگر این وعده‌ها عملی شود، با جبران بخشی از کمبود حوضه، به زاینده‌رود کمک می‌کند به‌ویژه آنکه حوضه زاینده‌رود اکنون از نظر مصرف شرب بسیار گسترده است و افراد وابسته به این حوضه از طرح‌های انتقال به یزد، شرب اصفهان، شرب بخشی از استان مرکزی و بخشی از استان چهارمحال‌وبختیاری را در بر می‌گیرد و همه این‌ها اعداد قابل توجهی است که سال‌های اخیر این نیازهای شرب همراه با افزایش جمعیت مشکل‌ساز شده است، انتقال آب به یزد هم انجام شده است اما منابعی در ازای آن تأمین نشده و در عمل این آب با برداشت از حقابه‌های کشاورزی و فشار به سفره‌های زیرزمینی تأمین شده است و نتایجی همچون فرونشست به همراه داشته است، بنابراین در صورت اجرای این پروژه‌ها بخشی از کمبودهای حوضه جبران می‌شود.
سرمایه ایرانی: شفافیت برداشت از زاینده‌رود که مطالبه مردم از دولت بود، چقدر اتفاق افتاده است؟
یزدیان: هنوز به‌طور کامل این اتفاق نیفتاده است، البته در این زمینه اقدامات خوبی انجام شده و سامانه‌هایی در وزارت نیرو به بهره‌برداری رسیده است که می‌تواند زیرساخت‌هایی برای موضوع شفافیت شود، همچنین گره خوردن آب و برق به یکدیگر و موضوع کنتورهای هوشمند از مقدماتی است که می‌توان گفت وزارت نیرو انجام داده است و در صورت عزم جدی وزارت نیرو، در زمینه شفافیت نیز می‌توان گام‌هایی برداشت، اما به نظر می‌رسد این مورد علاوه بر کارشناسان باید از طریق رسانه‌ها، افراد مطالبه‌گر و همه مردم مطالبه جدی شود زیرا از نخستین اصول حکمرانی، موضوع شفافیت در داده‌ها و اطلاعات است و اگر این اتفاق نیفتد، حکمرانی مطلوب نمی‌تواند رخ دهد؛ به عبارت دیگر مردم باید بدانند و به داده‌ها اعتماد داشته باشند و این موضوعی است که دولت باید در اولویت برنامه‌های خود قرار دهد. شفافیت هم به نفع مردم بالادست و پایین‌دست و هم به نفع حاکمیت خواهد بود، بنابراین همه باید آن را مطالبه کنیم تا به نقطه مطلوب برسیم.
سرمایه ایرانی: با توجه به تکرار این وعده‌ها چگونه می‌توان پشتوانه اجرایی قوی‌تری برای آن‌ها ایجاد کرد؟
یزدیان: صحبت‌های وزیر نیرو در اصفهان در اختیار رسانه‌ها قرار دارد، باید این قول‌ها مکتوب و طبق یک برنامه زمان‌بندی مطالبه شود.
وعده‌ها دو بخش دارد بخشی مساعدت‌ها و مجوزهایی است که وزارت نیرو صادر می‌کند و بخشی هم مربوط به اجرا است که باید مدیریت آب استان انجام دهد، پس یک این مطالبه جدی این است؛ آیا مدیریت آب استان توان انجام این تعهدات را دارد یا نه؟ بالاخره مدیریت مستقر آب استان از تجربه و سابقه‌ای برخوردار است و کارنامه عملکرد آب منطقه‌ای استان، مدیران اصفهانی و حتی شرکت آب نیرو به عنوان مجری پروژه «بهشت‌آباد» نیز باید همواره ارزیابی شود، همان‌گونه که مردم در همه کارها از حق نظارت بر پروژه‌ها برخوردار هستند باید در این زمینه نیز رسانه‌ها مطالبه‌گری کنند که پیشرفت پروژه‌هایی که وزیر نیرو وعده آن‌ها را در اصفهان داد، با چه سرعتی انجام می‌شود؟
اگر اعلام شده است که طی چند ماه آینده پروژه به بهره‌برداری می‌رسد، نیازمند آماده‌سازی‌ها و جلسات، هماهنگی‌ها و پیگیری‌های اجتماعی است که باید از همین امروز آغاز شده باشد در غیر این صورت، امکان اجرای وعده‌ها در چند ماه آینده وجود ندارد، به همین دلیل باید مشروح صحبت‌های وزیر نیرو در اختیار همه قرار گیرد و اجرای آن‌ها به‌طور دوره‌ای مورد ارزیابی قرار گیرد.
سرمایه ایرانی: اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا کند، سرنوشت زاینده‌رود چه خواهد شد؟
یزدیان: موضوع مدیریت مصرف در این زمینه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است به شرطی که واقعاً مصارف کنترل و توسعه‌ها محدود شود، کشاورزی هم به سامان برسد که نوع مصارف آن در حد معقول‌تر و بهینه باشد، در کنار اجرای پروژه‌های انتقال آب، به نظر می‌رسد که در چند سال آینده جریان دائمی زاینده‌رود محقق خواهد شد. این امید وجود دارد که اگر مسئولان به‌طور جدی اراده کنند، رودخانه دائمی زاینده‌رود به اصفهان بازگردد، اما این اتفاق نیازمند تکمیل پروژه‌های انتقال آب در کنار مقابله با برداشت‌های بی‌رویه در بالادست، همچنین اصلاح شبکه‌ها و الگوی کشت در پایین‌دست است و اگر این سه عامل با هم اتفاق بیفتد، شاهد زاینده‌رود دائمی فکر می‌کنم در سه، چهار سال آینده خواهیم بود.
منبع خبر : ایمنا
