از پنجه تا پرچم؛ رمزگشایی از نمادهای تعزیه در فرهنگ شیعه
به گزارش پایگاه خبری سرمایه ایرانی، مراسم تعزیه در روز عاشورا یکی از باشکوه‌ترین و تأثیرگذارترین آئین‌های مذهبی در ایران است که به‌ویژه در تهران با حضور گسترده مردم برگزار می‌شود.
تعزیه نوعی نمایش آئینی است که وقایع کربلا را به‌صورت زنده و نمایشی بازآفرینی می‌کند و هدف آن، زنده نگه‌داشتن یاد و پیام قیام امام حسین (ع) است.
این مراسم نه‌تنها یک نمایش مذهبی، بلکه نوعی تجربه عاطفی و معنوی برای شرکت‌کنندگان محسوب می‌شود که در آن، تماشاگران با قهرمانان کربلا هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و در غم و اندوه آنان شریک می‌شوند.
در تهران، تعزیه عاشورا در نقاط مختلفی برگزار می‌شود، اما بعضی مکان‌ها به دلیل قدمت، شکوه و استقبال مردمی، شهرت بیشتری دارند، از جمله این مکان‌ها می‌توان به حسینیه کربلایی‌ها در چهارراه گلوبندک اشاره کرد که یکی از قدیمی‌ترین مراکز تعزیه‌خوانی در تهران است.
در این مکان تعزیه‌خوان‌ها با لباس‌های سنتی و اسب‌سواری وارد صحنه می‌شوند و مراسم با اجرای خیمه‌سوزان به اوج می‌رسد، همچنین تکیه شوفرها در میدان قزوین با بیش از هشتاد سال سابقه، یکی از تکیه‌های سنتی و پرشور تهران است که مراسم تعزیه در آن با حال و هوای خاصی برگزار می‌شود.
میدان امام حسین (ع) نیز هر سال میزبان مراسم تعزیه، نماز ظهر عاشورا و خیمه‌سوزان با حضور گسترده مردم و مداحان معروف است و در محله کن نیز تکیه دارقاضی با فضایی سنتی و تاریخی، یکی دیگر از مکان‌هایی است که تعزیه در آن با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
«ذوالجناح»، اسب سفید و بی سوار، نماد اسب امام حسین (ع) است که پس از شهادت ایشان به خیمه‌ها بازگشت؛ حضور این اسب در دسته‌های عزاداری، یادآور مظلومیت و غربت امام است
حجت‌الاسلام اسماعیل دست‌افکن، کارشناس مسائل دینی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تعزیه عاشورا ریشه در سنت‌های سوگواری شیعه دارد و از قرن‌ها پیش، به‌ویژه از دوره صفویه به بعد به‌عنوان یک نمایش آئینی شکل گرفت.
وی می‌افزاید: در ابتدا تعزیه تنها خوانش روضه و مرثیه بود، اما به‌تدریج به شکل نمایشی با لباس، موسیقی و صحنه‌آرایی درآمد.
این کارشناس دینی عنوان می‌کند: در دوره قاجار، به‌ویژه در زمان ناصرالدین‌شاه، تعزیه به اوج شکوه خود رسید و حتی در تکیه دولت، با حضور شاه و درباریان اجرا می‌شد؛ در تعزیه عاشورا، صحنه‌های نبرد امام حسین (ع) و یارانش با سپاه یزید بازآفرینی می‌شود و شخصیت‌هایی همچون حضرت عباس، علی‌اکبر، قاسم، حر و شمر، هر یک با لباس و لحن خاصی ایفای نقش می‌کنند.
دست‌افکن عنوان می‌کند: موسیقی، اشعار حماسی و حرکات نمایشی، مخاطب را از یک تماشاگر صرف، به یک همراه عاطفی در صحرای کربلا تبدیل می‌کند.
وی تصریح می‌کند: ویژگی‌های تعزیه عاشورا شامل نمایش زنده وقایع کربلا با استفاده از لباس‌های سنتی، اسب، شمشیر و طبل، تقسیم نقش‌ها به موافق‌خوان (یاران امام) و مخالف‌خوان (سپاه یزید)، استفاده از موسیقی سنتی برای القای احساسات حماسی یا غم‌انگیز، اجرای خیمه‌سوزان به‌عنوان اوج مراسم و مشارکت گسترده مردمی است.
این کارشناس دینی ادامه می‌دهد: این آئین نه‌تنها یک سنت نمایشی، بلکه ابزاری فرهنگی و معنوی برای انتقال پیام عاشورا یعنی ایستادگی در برابر ظلم، وفاداری، فداکاری و ایمان است، تعزیه، نسل به نسل منتقل شده و همچنان یکی از مؤثرترین ابزارهای فرهنگی برای زنده نگه‌داشتن یاد امام حسین (ع) و یارانش باقی مانده است.
نمادهای تعزیه و آئین‌های عاشورایی
دست‌افکن تاکید می‌کند: نمادهای تعزیه و آئین‌های عاشورایی، زبان بصری و فرهنگی شیعیان برای بیان مفاهیم عمیق دینی، تاریخی و عاطفی هستند و این نمادها نه‌تنها در تعزیه، بلکه در دسته‌های عزاداری، تکیه‌ها و مراسم محرم به‌کار می‌روند و هریک حامل پیامی خاص از واقعه کربلا هستند.
وی اضافه می‌کند: یکی از مهم‌ترین این نمادها، «علم» یا «علامت» است که نماد پرچم‌داری حضرت عباس (ع) به شمار می‌رود، تیغه‌های فلزی علم فرد هستند و تیغه وسط آن نماد «الله» یا «شجره اهل بیت» است.
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: حیواناتی همچون شیر، آهو، اژدها و مرغ رخ که روی علم‌ها نصب می‌شوند، هر یک معنای خاصی دارند؛ شیر نماد شجاعت، آهو نماد پاکی، اژدها نماد دشمنان و مرغ رخ نماد صعود شهدا به آسمان است.
دست افکن اضافه می‌کند: «نخل» یا آئین «نخل‌گردانی» نیز یکی دیگر از نمادهای برجسته است که در بعضی شهرها همچون یزد و کاشان به‌عنوان نماد تابوت امام حسین (ع) شناخته می‌شود.
وی می‌افزاید: نخل سازه‌ای چوبی و بزرگ است که با پارچه‌های سیاه، آئینه، شمشیر و پر تزئین و در روز عاشورا توسط مردم حمل می‌شود، این آئین ریشه در فرهنگ ایرانی دارد و گرچه مستندات دینی مستقیم ندارد، اما به‌عنوان نمادی از تشییع پیکر امام در فرهنگ عاشورایی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.
این کارشناس مذهبی عنوان می‌کند: «ذوالجناح»، اسب سفید و بی سوار، نماد اسب امام حسین (ع) است که پس از شهادت ایشان به خیمه‌ها بازگشت؛ حضور این اسب در دسته‌های عزاداری، یادآور مظلومیت و غربت امام است و به طور معمول با پارچه‌های خونین و زین خالی تزئین می‌شود.
دست‌افکن ادامه می‌دهد: «گهواره حضرت علی‌اصغر (ع)» نیز نمادی از کودک شیرخواره‌ای است که در آغوش پدرش به شهادت رسید، این گهواره در دسته‌ها حرکت داده می‌شود تا مظلومیت و بی‌گناهی او را یادآوری کند و دل‌ها را به لرزه درآورد.
این روحانی تصریح می‌کند: «پنجه» یا «دست فلزی» که در بالای علم‌ها نصب می‌شود، نماد دست بریده حضرت عباس (ع) است و نشانه‌ای از وفاداری، فداکاری و ایثار او در راه امام حسین (ع) به شمار می‌رود، همچنین «زنجیر» و «طبل» از دیگر نمادهای آئینی هستند که در مراسم عزاداری استفاده می‌شوند.
وی تاکید می‌کند: زنجیرزنی نمادی از رنج و اسارت اهل بیت است و طبل و سنج، ریتم حماسی و اندوه مراسم را تقویت می‌کند و گاه تداعی‌کننده صدای نبرد و اضطراب میدان کربلا هستند.
دست‌افکن خاطرنشان می‌کند: «پرهای رنگی» نیز در تعزیه و دسته‌های عزاداری کاربرد دارند؛ پر سبز نشان سیادت و اهل بیت، پر قرمز نماد خون و شهادت و پر سفید نشانه صلح و پاکی است.
وی می‌افزاید: در کنار این‌ها نمادهایی همچون «کبوتر» و «خروس» نیز در بعضی مناطق دیده می‌شوند؛ کبوتر نماد آزادی، شهادت و خبررسانی شهادت امام و خروس نماد اذان، بیداری و آگاهی است.
تعزیه، نسل به نسل منتقل شده و همچنان یکی از مؤثرترین ابزارهای فرهنگی برای زنده نگه‌داشتن یاد امام حسین (ع) و یارانش باقی مانده است
این کارشناس تاکید می‌کند: این نمادها، با وجود تنوع منطقه‌ای، همگی در خدمت یک هدف‌اند؛ زنده نگه‌داشتن پیام عاشورا و انتقال آن به نسل‌های آینده؛ در تعزیه، این نمادها نه‌تنها به‌صورت فیزیکی بلکه در قالب دیالوگ‌ها، اشعار و حرکات نمایشی نیز بازتاب پیدا و به نمایش عمق فاجعه کربلا کمک می‌کنند.
به گزارش ایمنا، تعزیه فراتر از یک نمایش آئینی، زبان نمادینی است که قرن‌ها فرهنگ، تاریخ و باورهای شیعه را در خود حفظ کرده است؛ از پنجه‌های آهنین تا پرچم‌های خونین، هر نشانه حامل پیامی است که مخاطب را به تأمل وامی‌دارد و پیوندی عاطفی با واقعه کربلا برقرار می‌کند.
رمزگشایی از این نمادها، نه‌تنها درک عمیق‌تری از تعزیه به‌دست می‌دهد، بلکه ما را به فهمی ژرف‌تر از هویت شیعی رهنمون می‌شود.
منبع خبر : ایمنا
