به گزارش خبرگزاری ایمنا، مهرماه بود که در روستای «دولت‌آباد» شهرستان تیران و کرون محوطه‌ای با مساحت بالغ‌بر ۱۰ هزار متر مربع به‌عنوان شهر زیرزمینی شناسایی شد؛ کاربرد چنین مناطقی از آن جهت است که در گذشته مردم برای فرار از مخاطرات زندگی بر زمین، به شهرهای دستکند (کنده شده با دست) زیرزمینی پناه می‌بردند، در واقع این مناطق در مواقع ناامنی و جنگ، کارکرد دفاعی داشته است و در برابر ناملایمت‌های طبیعی نیز تبدیل به پناهگاه می‌شد.
شهرهای زیرزمینی را می‌توان «درخشش تمدن در اعماق زمین» خواند و هرچند بنا بر مستندات و اعلام مسئولان مختلف، تعداد فراوانی از این آثار در کشور وجود دارد، اما بسیاری از آن‌ها هنوز کشف و شناخته نشده است؛ در همین باره شهرام امیری، مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه به‌صورت عمده و تاکنون شهرهای زیرزمینی در مناطق غرب و شمال استان اصفهان کشف شده‌اند، اظهار می‌کند: در واقع این شهرها بیشتر به‌صورت دستکندها هستند یعنی غارهایی که به‌صورت دستی در دل کوه‌ها به خصوص در غرب و شمال استان و در مناطقی مثل نوش‌آباد در زیرزمین به دلیل امنیتی و اقلیمی در طول تاریخ حفر شده‌اند.
وی با بیان اینکه در منطقه غرب استان مانند تیران و کرون و فریدن عمده این دستکندها در دل کوه‌ها یا کوهپایه‌های زاگرس قرار دارد، می‌افزاید: در زمان گذشته به‌دلیل تفاوت شرایط زندگی با امروز، مردم برای مواجهه با اقلیم پیرامون خود به‌خصوص در فصول سرد سال، فضاهایی را ایجاد می‌کردند که خود و احشام آن‌ها در دستکندها جای بگیرند.
مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی استان اصفهان با بیان اینکه در نوش‌آباد که در شمال استان اصفهان قرار دارد، یک شهر زیر زمینی کشف شده که تا ۱۰ الی ۱۵ سال پیش شخصی از آن اطلاعی نداشت، تصریح می‌کند: طی حفر شبکه فاضلاب، متوجه خالی شدن زیر برخی از خانه‌ها و وجود شهر زیر زمینی شدیم که هنوز بخش‌هایی از آن از زیر خاک در نیامده و کشف نشده است، همچنین آثاری از قبل دوران اسلامی تا دوران اسلامی در نوش آباد کشف شده است.
بیشتر دستکندهای کشف شده متعلق به دوران بعد از اسلام و صفویه است
امیری خاطرنشان می‌کند: گفته می‌شود دستکندها منطقه غرب مثلاً در تیران و کرون متعلق به دوره اشکانی است، اما اکثر دستکندها متعلق به دوران اسلامی و صفویه هستند.
وی با اشاره به کشف تعدادی از شهرهای زیرزمینی در استان بیان می‌کند: در مناطق مختلف استان دستکندهای زیادی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال در مسجد جامع نائین شهری زیر حیاط به صورت شبستان حفر شده و متعلق به حداقل بیش از هزار سال قبل است، همچنین در محله محمدیه نائین یک آسیاب زیرزمینی به نام آسیاب ریگاره وجود دارد.
مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی اصفهان اضافه می‌کند: در کل دستکندها تعامل و تعادلی است که انسان‌ها در اقلیم ناسازگار ایران برای ادامه زندگی استفاده کرده‌اند، در واقع این موضوع روشی بوده است که به جای مقابله با طبیعت به تعامل با آن می‌پرداختند.
امیری با بیان اینکه بیش از ۵۰۰ دستکندها وجود دارد که شاید ما تعداد کمی از آن‌ها را شناسایی کرده باشیم، می‌گوید: در کل تعداد دستکندها، متناسب با شرایط بسیار زیاد است اما تا به حال ۲ دستکندها در تیران، ۵ الی ۶ دستکن‌ها در فریدن، یکی در شهر نوش آباد و یکی در منطقه کوهپایه در شرق اصفهان کشف شده اما بسیاری از آن‌ها وقتی شرایط زندگی بشر تغییر یافته، متروک شده یا دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و یا به‌صورت تصادفی در کاوش‌ها و خاک‌برداری‌ها کشف می‌شوند.
بیش از ۵۰۰ دستکندها در منطقه فریدن وجود دارد
وی ادامه می‌دهد: در منطقه غرب استان اصفهان به دلیل سرما، تعداد دستکندها زیاد است و حداقل بیش از ۵۰۰ دستکندها در منطقه فریدن وجود دارد که ما اطلاع کاملی از همه آن‌ها نداریم.
مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی اصفهان درباره روش تعیین قدمت شهرهای زیرزمینی تصریح می‌کند: تعیین قدمت آثار با توجه به سبک معماری موجود یا آثاری که در آن‌جا کشف می‌شود، سبک کندوکاو، طراحی معماری و تزئینات توسط کارشناسان تخمین زده می‌شود.
امیری با اشاره به شرایط جوی منطقه غرب استان تصریح می‌کند: این منطقه به‌دلیل بارش‌های فراوانی که داشته، شکل متفاوتی از دیگر مناطق دارد و چون شرایط برای زندگی بشر به واسطه کوه‌های زاگرس، بارندگی مناسب و حتی رودخانه زاینده‌رود مهیا بوده تعداد دستکندها بیشتر و بر همین اساس در فریدن باستان که سابقه تمدنی آن به ۵ تا ۶ هزار سال قبل می‌رسد، تعداد دستکندها و قدمت نیز بیشتر است.
وی بیان کرد: در شهرستان تیران و کرون و در نزدیکی شهر زیرزمینی جدیدی که کشف شده است، روستای کُرد علیا وجود دارد که کمتر از ۱۰ سال پیش در آن‌جا نیز دستکندی را کشف کردند که به یک جاذبه گردشگری تبدیل شد و به رونق اقتصادی منطقه کمک کرد، بر همین اساس برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی، دانستن اینکه نیاکان ما چگونه در گذشته زندگی می‌کردند و شرایط زندگی را تطبیق می‌دادند، جذابیت فراوانی دارد.
مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی اصفهان در خصوص مزیت کشف چنین اماکن تاریخی می‌گوید: آماده‌سازی چنین مکان‌هایی باعث به نمایش گذاشتن بخشی از تاریخ و تمدن سرزمینمان می‌شود و از سویی به اقتصاد جوامع محلی کمک کند.
امیری در خصوص نحوه محافظت از این مجموعه خاطرنشان می‌کند: به احتمال زیاد، اینجا هم مانند شهر نوش‌آباد و دیگر اماکن به یک جاذبه گردشگری تبدیل خواهد شد که باید برای آن زیرساخت، راه‌های دسترسی، نورپردازی و زیرساخت‌های گردشگری مثل مراکز اقامتی و پذیرایی آماده شود.
از راهکارهای مختلف برای گسترش گردشگری استقبال می‌کنیم
وی عنوان می‌کند: شهرستان تیران و کرون شهرستان نسبتاً محرومی است که این جذابیت‌ها می‌تواند به رشد آن کمک کند تا در ادامه رشد خوبی از لحاظ اقتصادی، به‌خصوص اقتصاد گردشگری داشته باشیم، در این راستا ما از هر رخدادی که بتواند گردشگری را در سطح استان گسترش دهد، استقبال و حمایت می‌کنیم.
مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی اصفهان عنوان می‌کند: ادارات میراث فرهنگی در مناطق مختلف با همکاری شهرداری‌ها زیرساخت‌های گردشگری را در این فضا فراهم کرده است و ضمن حفاظت از آن، به درآمد اقتصادی برای مردم منطقه کمک می‌کند.
امیری با بیان اینکه در بحث اقتصادی فقط یک شهر زیر زمینی وجود ندارد اضافه کرد: این موضوع سلسله رخدادهایی مثل رستوران، اقامتگاه، توسعه حمل‌ونقل عمومی و پذیرایی را رقم می‌زند و همه این‌ها باعث می‌شود که اقتصاد آن منطقه به رونق چشم‌گیری دست پیدا کند.
برای تعیین قدمت دستکند روستای دولت‌آباد منتظر اعلام قطعی نتیجه هستیم
محسن مظاهری رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تیران و کرون نیز در این باره به ایمنا اظهار می‌کند: دولت‌آباد یکی از روستاهای غربی تیران و کرون و کوهستانی است و مدتی قبل طبق گزارش‌های مردمی اعلام شد برخی از دستکندهای زیرزمینی زیر خانه‌ها قرار دارد.
وی می‌افزاید: البته این دستکندها مسدود بود و به‌گونه‌ای نبود که شخصی از آن‌ها اطلاعی نداشته باشد، بلکه در طول تاریخ توسط مردم به انواع مختلف استفاده می‌شده و در ادامه پس از شناسایی به‌عنوان یک مجموعه واحد و شهر زیرزمینی که به هم راه دارند، معرفی شد، اما در دوره‌ای با سنگ‌چین از هم جدا شده بودند در صورتی که مجموعه‌ای واحد و یکپارچه بوده و تقریباً تمام روستا از زیر به‌هم وصل شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تیران و کرون در خصوص قدمت این شهر زیرزمینی با یادآوری اینکه اعلام شد که این شهر زیرزمینی مربوط به دوران اشکانیان است اما این مورد قطعیت ندارد، تصریح کرد: برای تعیین قدمت این منطقه منتظر اعلام قطعی نتیجه باستان شناسی هستیم و تنها به به‌دلیل شباهت‌های آن به شهر زیرزمینی کرد علیا آن را به‌عنوان دستکندها پیش از اسلام اعلام کردیم، هرچند این مورد تیز در حد فرضیه است و به صورت رسمی هنوز اعلام نشده است.
مظاهری درخصوص برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته برای آینده این منطقه عنوان می‌کند: مردم روی دستکندها زندگی می‌کنند و نظرمان این است که ذی‌نفعان محلی در حفظ، نگه‌داری و بهره‌برداری از این منطقه به‌عنوان یک مجموعه گردشگری دخیل باشند، همچنین برای بازدید عمومی باید شرایط مهیا شود تا در آینده برای بازدید بازگشایی شود، اما برای این مورد زمان خاصی مدنظر نیست.
شهرهای زیرزمینی و دستکندها نشانگر تمدن دیرینه ایران زمین و فرصتی مناسب برای احیای گردشگری در دل شهرها و روستاها هستند که در ادامه باعث به حرکت درآمدن چرخ اقتصاد این مناطق می‌شود؛ اگر مسئولان و متولیان با ایجاد بسترهای مناسب و به‌کارگیری افراد بومی همان منطقه در مناطقی که چنین ظرفیت‌هایی وجود دارد دست به‌کار شوند، در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد رفت و آمد بیشتر گردشگران داخلی و خارجی به این مناطق خواهیم بود.
منبع خبر : ایمنا
