چگونه مدارس میتواند ابزار عدالت اجتماعی باشد؟


به گزارش خبرگزاری سرمایه ایرانی، در گوشههایی از این سرزمین پهناور، جایی که باد آوای محرومیت را در کوچهپسکوچههای خاکی زمزمه میکند، عدالت آموزشی همچون چراغی کمسو، اما امیدبخش راهی به سوی فردایی روشن میگشاید؛ این مفهوم ضرورتی است که ریشه در قلب نظام تعلیموتربیت دارد، ضرورتی که سند تحول بنیادین آموزشوپرورش بر آن تأکید و آن را به مثابه ستونی استوار برای برابری و پیشرفت معرفی کرده است.
در مناطق کمبرخورداری همچون شهرستانها عدالت آموزشی میتواند پلی میان رویاهایی باشد که در سینههای کوچک دانشآموزان میتپد؛ دانشآموزانی که در این مناطق با پشتکاری ستودنی به استقبال علم میروند، شایسته آن هستند تا نظام آموزشی راهشان را هموار کند.
تجربه تلخ کرونا که جهانی را به زانو درآورد در دل خود فرصتی نهان داشت؛ آموزش از راه دور که ابتدا همچون راهحلی اضطراری خود را نشان میداد و برای دختران دانشآموزی که پس از دوره ابتدایی در مناطق محروم از تحصیل بازمیماندند، دریچهای به سوی ادامه آموختن گشود.
این نوآوری هرچند ناقص و پرچالش، نشان داد که فناوری میتواند دیوارهای سنت و محدودیت را فرو ریزد و راهی نو پیش پای کسانی بگشاید؛ این تجربه دعوتی است به تأمل در ظرفیتهای ناشناختهای که هنوز در نظام آموزشی ما خفتهاند.
آموزش از راه دور همچون شمشیری دو لبه عمل کرده است، در حالی که شبکههای تلویزیونی با بهرهگیری از معلمان حرفهای تلاش کردند تا خلأ حضور در کلاس را پر کنند، ناتوانی در ایجاد تعامل زنده میان معلم و دانشآموز، کمبود زمان و ناهماهنگی محتوا با نیازهای واقعی این تلاشها را کماثر کرد، بهویژه در مقاطع ابتدایی که پایههای دانش شکل میگیرد این کاستیها بیش از پیش نمایان شد؛ عدالت آموزشی در چنین بزنگاههایی نهتنها به توزیع امکانات که به طراحی هوشمندانه روشها وابسته است.
عدالت آموزشی بستری است که عدالت اجتماعی بر آن بنا میشود؛ توزیع عادلانه منابع از کتاب و قلم گرفته تا فناوریهای نوین میتواند بستری را برای رشد برابر دانشآموزان فراهم کند، این مهم جز با همافزایی نهادها و فراهمسازی زیرساختهایی متناسب با نیازهای محلی ممکن نیست؛ هنگامی که امکانات به تناسب مقتضیات هر منطقه تخصیص پیدا کند، آنگاه میتوان امید داشت که هیچ کودکی از حق آموختن محروم نماند؛ این آرمان نه رویایی دستنیافتنی، بلکه هدفی است که با برنامهریزی و اراده در دسترس قرار میگیرد.
گسترش مدارس شبانهروزی در مناطق کم برخوردار یکی از گامهای مؤثر در این مسیر است؛ این مدارس با گردآوردن استعدادهای روستایی و بهرهمندی از دبیران کارآزموده میتوانند کانونهایی برای شکوفایی باشند؛ افزون بر این تجهیز این مراکز به فناوریهای نوین، تقویت مشارکت مردمی و رفع مشکلات معیشتی معلمان از دیگر ستونهای این بنای عظیم است؛ محرومیتزدایی آموزشی نهتنها به رشد فردی که به توسعه اجتماعی و اقتصادی این مناطق یاری میرساند و چرخ زندگی را در آنها به گردش درمیآورد.
مناطق کمبرخوردار با وجود منابع سرشار طبیعی از پدیده مهاجرت و کاهش جمعیت متأثر هستند، آموزشهای فنیوحرفهای که در کشورهای توسعهیافته محور پیشرفت است میتواند در ایران نیز به ابزاری برای بهرهبرداری بهینه از این منابع بدل شود؛ سازمان آموزش فنیوحرفهای کشور با ارائه دورههای عملی و کارگاهی، نقشی کلیدی در ایجاد اشتغال و کاهش محرومیت ایفا میکند، نقشی که در مناطق کم برخوردار باید بیش از پیش تقویت شود.
هنگامی که دانشآموزان مناطق کمبرخوردار با دستانی پر از مهارت و ذهنی سرشار از آگاهی به میدان زندگی بیایند، آنگاه میتوان گفت که نظام آموزشی ما به رسالت خویش عمل کرده است؛ این راه دشوار، اما شدنی است؛ کاهش جمعیت دانشآموزی از چالشهایی است که در دهههای اخیر بر روستاها و مناطق کمتر برخوردار با آن درگیر بودهاند؛ این چالش فرصتی برای بازاندیشی در نظامی است که دیگر نمیتواند به سیستمهای سنتی بسنده کند.
حرکت به سوی آموزشهای فنیوحرفهای ضرورتی اجتنابناپذیر است، با این وجود مدارسی با عمری بیش از چهار دهه دیوارهایی که در حسرت نوسازی ترک برداشتهاند و کمبود معلم متخصص از موانع پیشرو است و ابتکاراتی همچون بهرهگیری از هوش مصنوعی و طرحهای حمایتی میتواند امیدی برای اصلاح سیستم آموزشی کشور به ویژه در مناطق کمتربرخوردار باشد.
آینده آموزش نه در وعدههای بلند بلکه در گامهای کوچک و استوار ریشه دارد؛ عدالت آموزشی این آرمان دیرین تنها زمانی به حقیقت میپیوندد که حمایت کلان، دست ابتکارات محلی را بفشارد؛ از بازسازی مدارس تا گماردن معلمان متخصص.
لزوم توانمندسازی معلمان و دانشآموزان با استفاده از هوش مصنوعی
محمدرضا نظریان، مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان به خبرنگار سرمایه ایرانی میگوید: کاهش جمعیت دانشآموزی در بعضی از مناطق استان تأثیرات متعددی بر ساختار آموزشی مدارس گذاشته و به نوعی موجب تجمیع دانشآموزان برای مدارس کم جمعیت میشود؛ با این حال نمیتوان بهطور قطع گفت که این کاهش، تأثیر مثبتی بر کیفیت آموزشی دارد.
وی میافزاید: در مدارس ابتدایی، کاهش تعداد دانشآموزان موجب ایجاد کلاسهای چندپایه میشود، به این معنا که دانشآموزان چند پایه تحصیلی مختلف در یک کلاس تحت نظر یک معلم قرار میگیرند؛ این موضوع بازدهی آموزشی را نسبت به کلاسهای تکپایه کاهش میدهد.
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان عنوان میکند: در مقطع دبیرستان نیز همین چالش وجود دارد؛ کلاسهایی که از تعداد کافی دانشآموزان برخوردار هستند، بازدهی آموزشی بهتری نسبت به کلاسهای چندپایه دارند.
نظریان با بیان اینکه در سطح استان کمبود نیروی خدماتی وجود دارد، بیان میکند: با تدابیری که وزارت آموزشوپرورش برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته است، تلاش میکنیم کمبود سرایدار و معلم به نحو ممکن جبران شود، البته این کمبودها تا حدی با همکاری معلمان حقالتدریس و بعضاً مشارکتهای مردمی و کمک اولیای دانشآموزان مدیریت میشود، اما در سال ۱۴۰۴ این کمبود بهنحو ممکن جبران خواهد شد.
وی با اشاره به برنامههای توانمندسازی معلمان و استفاده از هوش مصنوعی تصریح میکند: یکی از اقدامات مهم در راستای ارتقای کیفیت آموزشی برگزاری دورههای توانمندسازی برای معلمان است، علاوه بر این استفاده از هوش مصنوعی در آموزش بهعنوان ابزاری برای یادگیری شخصیسازیشده در دستور کار قرار دارد.
افزایش مشاوران در سطح مدارس شهرستان و مقابله با آسیبهای اجتماعی بهطور حتم کیفیت آموزش را افزایش میدهد
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان میگوید: معلمان در حال گذراندن دورههای آموزشی مرتبط با هوش مصنوعی هستند تا بتوانند از این فناوری در تدریس خود بهره ببرند، همچنین دانشآموزان میتوانند از این ابزار برای جبران کاستیهای آموزشی خود استفاده کنند.
نظریان با بیان اینکه برنامههایی برای برگزاری کلاسهای جبرانی و تقویتی در نظر گرفته شده است، خاطرنشان میکند: طرح «حامی» بهمنظور حمایت مستمر از دانشآموزانی که نیاز به آموزشهای ویژه دارد، اجرایی خواهد شد؛ در این راستا جلسات بازآموزی و تقویتی در اردیبهشت سال جاری برگزار میشود تا مشکلات آموزشی دانشآموزان برطرف شود.
وی تاکید میکند: افزایش مشاوران در سطح مدارس شهرستان و مقابله با آسیبهای اجتماعی بهطور حتم کیفیت آموزش را افزایش میدهد، اما در ساختار آموزش و پرورش در مقطع ابتدایی مشاور تعریف نشده است، اما در دوره متوسطه اول مشاوران حضور دارند، بنابراین از آنجایی که در مدارس ابتدایی این موضوع چندان مورد توجه قرار نگرفته است، برای جبران این نقیصه برگزاری جلسات آموزش خانواده و ارجاع دادن دانشآموزان به هستههای مشاوره میتواند تأثیر بسزایی داشته باشد.
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان اضافه میکند: طرح «مرهم» نیز با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی برای دانشآموزان، معلمان و اولیا اجرا میشود، همچنین توانمند کردن آموزگاران دوره ابتدایی از جمله برنامههای آموزش پرورش است؛ ما معتقدیم که یک آموزگار دوره ابتدایی باید یک مشاور نیز باشد، به این معنا که در کنار کلاسهای توانمندسازی آموزشی، دورههای توانمندسازی مشاوره و روانشناسی نیز برای آموزگاران برگزار خواهد شد تا بتوانیم این کمبودها را جبران کنیم.
نظریان تصریح میکند: ما معتقدیم که فرصتهای یادگیری نباید محدود به کلاس درس باشد و میتوان از اماکن عمومی همچون کتابخانهها، پژوهشسراها و فرهنگسراها برای ارتقای سطح آموزشی دانشآموزان شهر و روستاها استفاده کرد، به همین منظور برنامههایی همچون بازدیدهای علمی و اردوهای آموزشی را در دستور کار داریم.
وی بیان میکند: دانشآموزان مناطق کمبرخوردار، گوهرهای درخشانی هستند که بارها تواناییهای خود را در عرصههای علمی و آموزشی به اثبات رساندهاند؛ موفقیتهای آنها در رقابتهای علمی، گواهی بر تلاش بیوقفه، پشتکار ستودنی و انگیزهای است که هیچ محدودیتی قادر به خاموش کردن آن نیست.
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان خاطرنشان میکند: شاید امکانات آموزشی بهطور برابر در اختیار دانشآموزان بعضی شهرستانها نباشد، اما جدیت در مطالعه، نگاه عمیق آنها به مسائل و عزم راسخی که برای پیشرفت دارند، نشان میدهد که هیچ مانعی یارای ایستادن در برابر اراده آهنین این قشر سختکوش را ندارد، زیرا آنها ثابت کردهاند که مسیر موفقیت نه فقط با امکانات، بلکه با سختکوشی و امید هموار میشود.
نظریان میگوید: در دولت چهاردهم با همتی استوار و عزمی راسخ برآنیم که عدالت آموزشی را در معنای حقیقی آن محقق سازیم؛ این عدالت نهتنها در بهبود فضاهای آموزشی، بلکه در ارتقای روشهای تدریس و فراهم کردن فرصتهای برابر برای تمام دانشآموزان، بهویژه در مناطق کمتر برخوردار جلوهگر خواهد شد.
وی عنوان میکند: تمام تلاش ما معطوف به این است که معلمان شایسته و توانمندی را به این مناطق گسیل داریم تا نور دانش را در دلهای تشنه آگاهی بتابانند؛ این دانشآموزان سرمایههای گرانبهای این سرزمین هستند و ما با تمام قوا خواهیم کوشید تا مسیر پیشرفت و بالندگی آنها را هموار سازیم، چراکه آینده روشن ایران در دستان توانای آنها رقم خواهد خورد.
افزایش ظرفیت هنرستانها و استقبال دانشآموزان از رشتههای فنی در شهرستان فریدن
محمد فصیحی، مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن به خبرنگار سرمایه ایرانی میگوید: شهرستان فریدن دارای ۹۸ مدرسه دولتی است که از این تعداد ۵۲ مدرسه در مناطق شهری و ۴۶ مدرسه در مناطق روستایی قرار دارد.
وی با بیان اینکه کل جمعیت دانش آموزان شهرستان فریدن به حدود ۱۰ هزار میرسد، میافزاید: از ۹۸ مدرسه دولتی، ۴۳ مدرسه در مقطع ابتدایی فعالیت دارد و مجموع دانشآموزان این مدارس به ۵۰۷۷ نفر میرسد؛ از این تعداد، ۲۶۴۹ نفر دانشآموز پسر و ۲۴۲۸ نفر دانشآموز دختر هستند، همچنین ۲۴ مدرسه ابتدایی بهصورت مختلط اداره میشود و ۱۷ مدرسه به شکل مدیر آموزگاری فعالیت دارد.
مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن اظهار میکند: در مقطع متوسطه اول، شهرستان فریدن دارای ۲۷ مدرسه است که شامل ۱۵ مدرسه دخترانه و ۱۲ مدرسه پسرانه میشود؛ مجموع دانشآموزان این مقطع ۲۴۷۰ نفر است که از این تعداد ۱۲۰۳ نفر دختر و ۱۲۶۷ نفر پسر هستند.
فصیحی ادامه میدهد: در مقطع متوسطه دوم نظری، تعداد دانشآموزان دختر ۵۸۴ نفر است که اغلب در رشتههای علوم تجربی و علوم انسانی تحصیل میکنند، همچنین ۳۷۳ دانشآموز پسر در این مقطع حضور دارد که در همین دو رشته مشغول به تحصیل هستند.
وی تصریح میکند: در منطقه فریدن هنرستان سروش یکی از مراکز مهم آموزشی فنی و حرفهای و کاردانش محسوب میشود؛ این هنرستان دارای رشتههایی همچون مکانیک خودرو، امور دامی، امور زراعی و گیاهان دارویی است که با استقبال خوبی از سوی دانشآموزان روبهرو شده است.
مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن بیان میکند: طی سه سال گذشته پروژه پرورش ماهی در این هنرستان راهاندازی شد، همچنین مرغداری این هنرستان که طی شش سال گذشته راکد بود، احیا شده و ظرفیت بسیار بالایی را برای منطقه ایجاد کرده است.
فصیحی با اشاره به اینکه علاوه بر این، هنرستانهای دخترانه پروین اعتصامی و آیتالله خامنهای نیز در منطقه فعالیت دارد، خاطرنشان میکند: هنرستان پروین اعتصامی بهدلیل کمبود فضای آموزشی بهصورت ضمیمه دبیرستان فاطمه زهرا (س) اداره میشود، در زمینههای کاردانش و فنی حرفهای فعالیت دارد و از جمله مراکز مهم آموزشی در شهرستان فریدن است.
وی عنوان میکندرد: در حوزه مدارس شبانهروزی، شهرستان فریدن دارای یک مدرسه متوسطه دوم دخترانه به نام دبیرستان ادب و یک مدرسه متوسطه اول شبانهروزی با نام مدرسه شهید آیت است، همچنین مدرسه متوسطه دوم شبانهروزی با عنوان دبیرستان دهخدا در این شهرستان فعالیت دارد.
مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن میگوید: با توجه به این آمار، میتوان گفت که سیستم آموزشی در شهرستان فریدن علاوه بر پوشش تحصیلی در سطوح مختلف، توجه ویژهای به آموزشهای فنی و حرفهای داشته است؛ افزایش ظرفیت هنرستانها و توسعه رشتههای کاربردی از جمله اقدامات مؤثر در راستای ارتقای مهارتهای دانشآموزان و آمادهسازی آنها برای ورود به بازار کار محسوب میشود.
فصیحی بیان میکند: یکی از ظرفیتهای مهم آموزشی در شهرستان فریدن، مدارس غیردولتی هستند که حمایت از آنها از وظایف ذاتی آموزش و پرورش محسوب میشود؛ در این شهرستان ۱۳ مدرسه غیردولتی فعالیت دارد که شامل چهار مدرسه ابتدایی دخترانه، دو مدرسه ابتدایی پسرانه، دو مدرسه متوسطه اول دخترانه، دو مدرسه متوسطه اول پسرانه، یک مدرسه متوسطه دوم پسرانه و دو مدرسه متوسطه دوم دخترانه هستند؛ این مدارس در مجموع حدود ۶۰۰ دانشآموز را پوشش میدهند.
وی با اشاره به مدارس خیرساز منطقه اضافه میکند: در شهرستان فریدن ۱۷ مدرسه خیرساز وجود دارد که همگی در حال بهرهبرداری هستند، علاوه بر این دو مدرسه دیگر از جمله مدرسه شش کلاسه در روستای نهرخلج که توسط مرحوم خانم شاهحسینی ساخته میشود و تاکنون ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و دوم مدرسه ۶ کلاسه در روستای ننادگان که در حال حاضر فونداسیون آن انجام شده در حال ساخت است.
نسبت دانشآموز به معلم در شهرستان فریدن ۱۶ به یک است و نسبت معلم به دانشآموز حدود ۶ درصد است
مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن با اشاره به کاهش جمعیت دانشآموزی و وضعیت مدارس خاطرنشان میکند: با کاهش جمعیت در بعضی مناطق، مدارس با تعداد دانشآموز کمتر مواجه شدهاند؛ در حال حاضر چهار مدرسه متوسطه اول دخترانه در روستاهای گنجه، قفر، خویگان سفلی و ازونبلاغ بهدلیل کاهش جمعیت دوپایه شدهاند، اما تعطیل نشدهاند؛ تنها روستایی که در شهرستان فریدن مدرسه ابتدایی ندارد، روستای خلج است؛ سایر روستاها دارای مدارس فعال هستند.
فصیحی عنوان میکند: در مقطع متوسطه اول بعضی مدارس بهصورت روستا مرکزی برگزار میشود؛ از جمله مدارس میتوان به حدیث اسکندری، بهشت آئین دهق و ارشاد سفتجان (دخترانه)، همچنین مدارس معراج اسکندری و جابر بن حیان سفتجان (پسرانه) اشاره کرد؛ در بعضی موارد مدارس بدون دانشآموز به دهیاریها اجاره داده شدهاند، همچنین بعضی از آنها برای کار تولیدی استفاده میشود.
وی میگوید: در شهرستان فریدن، تغییر کاربری مدارس انجام نشده و در صورت افزایش جمعیت، امکان بازگشایی مدارس وجود دارد؛ دو مدرسه در محله آشجرد و کاوه شهرستان داران برای مولدسازی معرفی شدهاند و تأییدات اولیه آنها در استان انجام شده و در انتظار تأیید نهایی در سطح کشور هستند.
مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن خاطرنشان میکند: در حال حاضر نسبت دانشآموز به معلم در شهرستان ۱۶ به یک است و نسبت معلم به دانشآموز حدود ۶ درصد است؛ شهرستان فریدن تنها منطقه غرب استان است که در سال تحصیلی ۱۴۰۳ جاری هیچ کمبودی در تأمین نیروی انسانی مقطع ابتدایی نداشته است؛ برخلاف بعضی مناطق دیگر که از نیروهای بازنشسته استفاده کردهاند، این شهرستان تمام نیازهای ابتدایی خود را با نیروهای جدید پوشش داده است، با این حال در بعضی رشتههای جدید همچون طراحی دوخت و مکانیک خودرو، کمبود نیروی متخصص وجود دارد، اما آموزش پرورش تلاش کرده است که دروس توسط معلمان متخصص تدریس شود.
فصیحی بیان میکند: بعضی از مدارس روستایی این شهرستان با بیش از ۴۰ سال قدمت نیاز به نوسازی دارند؛ این مدارس به اداره کل نوسازی و مجمع خیرین معرفی شدهاند تا با مساعدتهای لازم، احیا شوند.
وی اضافه میکند: سیاستهای کلان آموزشی کشور بر کاهش ۵ درصدی دانشآموزان نظری و هدایت آنها به سمت رشتههای فنی و حرفهای تأکید دارد؛ این رقم در شهرستان فریدن سال گذشته به ۶ درصد رسید که نشان از استقبال خوب دانشآموزان از رشتههای فنی دارد؛ با توجه به این استقبال، بعضی هنرستانها نیاز به فضای بیشتری دارند که امیدواریم با حمایت خیرین، این مشکل برطرف شود.
مدیر آموزش و پرورش شهرستان فریدن میگوید: در حال حاضر هنرستانهای شهرستان فریدن از نظر تجهیزاتی در وضعیت مناسبی قرار دارد و این موضوع فرصت مناسبی را برای دانشآموزان فراهم کرده است تا مهارتهای لازم برای ورود به بازار کار را کسب کنند.
به گزارش سرمایه ایرانی، با توجه به گسترش مدارس فنی و حرفهای و افزایش استقبال دانشآموزان از رشتههای کاربردی در شهرستانها از جمله فریدن، میتوان امیدوار بود که عدالت آموزشی نهتنها در بهبود وضعیت تحصیلی، بلکه در تقویت مهارتهای فنی و حرفهای دانشآموزان در مناطق کمبرخوردار نیز مؤثر واقع شود؛ این تحولات بهویژه در کنار طرحهای حمایتی و مشارکتهای مردمی، میتواند بستری برای توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی فراهم کرده و در نهایت به ساخت جامعهای برابرتر و پیشرفتهتر منجر شود.
عدالت آموزشی در مناطق کمبرخوردار بهعنوان رکن اساسی پیشرفت جامعه، نقشی حیاتی در رفع نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی ایفا میکند، اگرچه شرایط سخت و محدودیتهای منابع موجب افت تحصیلی و کاهش کیفیت آموزش در این مناطق میشود، اما با برنامهریزی هوشمندانه و تخصیص متناسب منابع میتواند این فاصلهها را کاهش دهد و فرصتهای برابر را برای تمام دانشآموزان فراهم کند، در این راستا توسعه مدارس شبانهروزی، هنرستانها و رشتههای فنی و حرفهای بهویژه در شهرستانهای کمبرخوردار میتواند گامهای مؤثری در راستای توانمندسازی جوانان و آمادگی آنها برای ورود به بازار کار باشد.
پیشرفت در این مسیر نیازمند همافزایی میان نهادهای مختلف و بهکارگیری فناوریهای نوین همچون هوش مصنوعی در فرایندهای آموزشی است؛ استفاده از این ابزارها نهتنها در ارتقای کیفیت آموزش مؤثر است، بلکه بهعنوان ابزاری برای یادگیری شخصیسازیشده میتواند به دانشآموزان در جبران کاستیهای آموزشی کمک کند؛ در مقاطع ابتدایی و متوسطه که پایههای علمی و مهارتی دانشآموزان شکل میگیرد، بهرهگیری از این فناوریها میتواند بر بازدهی آموزش افزوده و مشکلات ساختاری سیستم را کاهش دهد.
منبع خبر : سرمایه ایرانی