به گزارش پایگاه خبری سرمایه ایرانی، روزهای گذشته ویدئویی از تخریب خانه تاریخی شکری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، این خانه واقع در چهارراه زاهد اصفهان متعلق به عهد قاجار است و جزو خانه‌های ستاره‌دار در اصفهان به‌حساب می‌آمد که در میان دوخانه ثبت ملی یعنی خانه مصورالملک و خانه طوسی قرار داشت. طاق‌های این خانه عهد قاجار در سال ۱۳۹۵ توسط برخی افراد تخریب شد و چهاردهم خردادماه سال ۱۴۰۰ شاهد قطع درختان و تخریب و خروج درهای داخلی به بهانه جلوگیری از آتش‌سوزی طبق صحبت شاهدان عینی بوده‌ایم که به دنبال آن بخشی از بقایای این خانه تاریخی تخریب‌شده است.
حال این خانه نزدیک به سه روز است تخریب شده و با واکنش‌های مختلفی از سوی فعالان میراث فرهنگی داشته است، برای بررسی اهمیت موضوع خانه شکری به سراغ مژگان ابراهیمی، کارشناس و مشاور بافت‌های تاریخی در شهر اصفهان رفته و نظر وی را جویا می‌شویم.
وی می‌گوید: خانه شکری دارای دو جنبه ارزشمند بود ازجمله اینکه یک عضو از مجموعه‌ی تاریخی بوده است با توجه به اینکه خانه در کنار دو خانه تاریخی قرار داشت یک مجموعه را تشکیل داده بودند، در حقیقت خانه شکری و خانه‌های تاریخی مجاور آن یک‌تکه بافت را تشکیل داده بودند و به همین جهت این خانه دارای جنبه ارشمند بود. هنگامی‌که چند دانه در کنار هم قرار می‌گیرند به تشکیل یک بافت منجر می‌شود آن بافت از ارزش بالایی از لحاظ هویتی، تاریخی، معماری و فرهنگی تبدیل می‌شود و متأسفانه این بافت‌ها به تعداد بسیار اندکی در اصفهان باقی مانده است.
مواجهه با گسست تاریخی در اثر تخریب خانه‌های تاریخی
وی می‌افزاید: پس خانه شکری از این جهت حائز اهمیت بود که یک عضو یا یک‌تکه از بافت مجموعه پنج الی شش‌تایی خانه کنار هم قرارگرفته بودند که می‌توانستیم استفاده‌های متنوعی از آن داشته باشیم که با تخریب آن یعنی یکی از این دانه‌ها از بین رفته و سایر دانه‌ها انسجام کافی را نخواهند داشت.
کارشناس و مشاور بافت‌های تاریخی در شهر اصفهان می‌گوید: یک سری از خانه‌های تاریخی اصفهان ثبت شده هستند که بالای ۱۰۰ سال قدمت دارند. یک سری از خانه‌ها هنوز ثبت‌نشده و سن آن‌ها به ثبت نرسیده یا روند خود را طی کردند اما بسیار ارزشمند و مربوط به لایه‌های دیگر تاریخ هستند بنابراین آنچه اینجا حائز اهمیت است مواجهه با یک «پیوستگی تاریخی» است و وقتی امثال خانه شکری را از دست می‌دهیم با گسست و شکست تاریخی مواجه می‌شویم.
وی اضافه می‌کند: گاهی با سهل‌انگاری و نبود پیگیری و رسیدگی باعث ایجاد روند تخریب یک بنای تاریخی می‌شویم. تعدادی بافت‌ها و خانه‌های ارزشمند مانند خانه شکری وجود دارد که به دلایل مختلف هنوز ثبت نشدند اما درعین‌حال مراجع ذی‌ربط آن را واجد اهمیت شناسایی می‌کنند زیرا در درون هریک از این خانه‌ها یک الگویی نهفته است که وقتی خود ساختمان منظور باشد، می‌توان آن را مرمت یا بازسازی کرد.
ابراهیمی اظهار می‌کند: هنگامی‌که خانه شکری ثبت‌نشده نمی‌توان از تخریب آن جلوگیری کرد اما به دلیل اینکه حائز اهمیت شناخته‌شده به‌نوعی خانه میراثی محسوب می‌شود و مالک حق ندارد در آن ساخت‌وساز جدید ایجاد و باید آن را حفظ و مرمت کند. هنگامی‌که خانه شکری ثبت‌نشده، نمی‌توان از تخریب آن جلوگیری کرد اما به دلیل اینکه حائز اهمیت شناخته‌شده به‌نوعی خانه میراثی محسوب می‌شود؛ مالک حق ندارد در آن ساخت‌وساز جدید ایجاد و باید آن را حفظ و مرمت کند. خریدار جدید هم به دلیل اینکه خانه نمی‌تواند به مجموعه چندطبقه تبدیل شود، به یک‌سوم یا یک‌دهم قیمت منطقه این ملک را خریداری می‌کند و تدریجی تعمدا خانه را تخریب می‌کند تا جایی که مردم بگویند که این خانه چیزی برای حفظ ندارد و این خریدار به‌آسانی می‌تواند تخریب کند و یک مجموعه مسکونی و چندطبقه بسازد. یعنی معیوب بودن نظامی که در این قسمت پیش‌بینی‌شده باعث سو استفاده می‌شود به‌طوری‌که اجازه داده می‌شود که خریدار این ملک را با بهای اندکی خریداری و با تخریب این دانه ارزشمند را به یک مجموعه تبدیل می‌کند و به سود کلانی دست پیدا می‌کند که با ابن وجود یک‌بخشی از تاریخ آن شهر از بین رفته و دیگر آثاری از آن وجود نخواهد داشت.
خلأهای قانونی در حفاظت از خانه‌های تاریخی
وی در خصوص میزان بازدارنده بودن قوانین در حفاظت از بناها و خانه‌های تاریخی تصریح می‌کند: در ارتباط با خانه‌ها یا بناهایی که ثبت‌شده هستند، تخریب آن‌ها می‌تواند مورد پیگرد قانونی قرار گیرد اما در خصوص خانه‌هایی که ثبت‌شده نیستند ضابطه و قانون الزام جدی همراه خود ندارد و متأسفانه افرادی که می‌خواهند سوءاستفاده کنند، مطلع‌اند که عواقبی که در قانون برای این تخریب‌ها دیده‌شده خیلی بازدارنده نیست به‌نوعی جرایم سبکی است که به‌آسانی می‌توان در قبال سود کلان مالک، بپذیرد و در حقیقت ضایعه‌ای را در مسیر حفظ اصالت، هویت، ریشه‌های این شهر به وجود آورد.
این فعال حوزه میراث فرهنگی در خصوص مدل‌های پیشنهادی برای حفظ خانه‌های تاریخی به‌ویژه در استان اصفهان می‌گوید: مهم‌ترین رکن در این مسئله یک مدیریت واحد، یکپارچه، همه‌جانبه نگر و کاملاً تخصصی و دارای کاریزمایی که بتواند بخش‌های دیگر را در جامعه با خود همراه کند، است یعنی دیدن هندسه کلی ارزش‌های تاریخی که در رگ و ریشه تمام این شهر سیطره دارد نه‌فقط بخش‌های قدیمی شهر بلکه سایه ارزش‌های تاریخی که ریشه پیوسته‌ای دارد، در تمام شهر حاکم و جاری باشد بنابراین مدیریتی باید بر کلیت تاریخی شهر حاکم باشد که حتی شامل سازه‌های نوساز هم باشد.
وی می‌گوید: یکی از مسائلی که ضعف روند بازآفرینی بافت‌های تاریخی و مرمت‌شده، استفاده‌هایی که تنوع لازم و کشش و جاذبه هم برای سرمایه‌گذاری یا بهره‌برداری ندارد، است. می‌توانیم از بافت‌های تاریخی و دانه‌های تاریخی استفاده کنیم تا با استقبال و رونق بسیار بالایی همراه باشند.
ابراهیمی تأکید می‌کند: می‌توان بافت‌های ارزشمند تاریخی را برای استفاده خود شهروندان خود اصفهان تجهیز، تأمین، ساماندهی و آماده‌سازی کرد و لازم نیست که در بهینه‌سازی این ابنیه فقط به گردشگر توجه کنیم بلکه خود شهروندان می‌توانند از بناهای تاریخی استفاده کنند و چنانچه روح زندگی و سرزندگی را در این بنا به جریان بیافتد و بتوان جاذبه را ایجاد کرد تا کودکان به این بافت و دانه‌ها رفت‌وآمد کنند، خود متضمن پایداری بافت‌ها خواهد بود.
وی می‌افزاید: بسیاری از کاربری‌های متداول مانند کافی‌شاپ، رستوران و … برای این بناها موجب می‌شود که مخاطب بسیار محدودی ازآن استفاده کنند اما با رویکردهای متنوع در ایجاد کاربری‌ها می‌توان رونق و شکوفایی و تحول ویژه‌ای را در بافت و دانه‌ها را مشاهده کرد.
حال این پرسش مطرح می‌شود با وجود اینکه خانه شکری ثبت تاریخی نبوده اما از ارزشمندی در حوزه معماری و تاریخی برخوردار بوده است، به چه علت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری میراث فرهنگی استان نسبت به مرمت این خانه اقدام نکرده و مانع جلوگیری تخریب این خانه نشده است؟
هیچ‌چیز قابل ارزش از خانه شکری باقی نمانده بود
علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در پاسخ به این پرسش به خبرنگار سرمایه ایرانی می‌گوید: خانه شکری در کنار یک‌خانه تاریخی واجد ارزش قرارگرفته است و بنده نیز آن را مشاهده کردم، هیچ‌چیز قابل ارزشی از این خانه باقی نمانده بود و سال‌هاست که داده‌ای نیز در خصوص آن وجود ندارد و حق مالکانه افراد را باید چه طور در نظر گرفت؟ خانه شکری در کنار یک‌خانه تاریخی واجد ارزش قرارگرفته است و بنده نیز آن را مشاهده کردم، هیچ‌چیز قابل ارزشی از این خانه باقی نمانده بود و سال‌هاست که داده‌ای نیز در خصوص آن وجود ندارد و حق مالکانه افراد را باید چه طور در نظر گرفت؟ هنگامی‌که خانه‌ای فاقد واجد ارزش معماری، زیبایی، تزئیناتی و هنری است و رویدادی هم در آن اتفاق نیافتاده است؟ چگونه می‌توان گفت این خانه ارزشمند است؟ و مهم‌تر از اینکه وقتی در اثر تخریب‌های سال‌های گذشته چیزی از ساختمان خانه وجود ندارد، چگونه انتظار می‌رود که این خانه مرمت و بهسازی شود. هنگامی خانه‌ای همچون خانه شکری در جوار یک‌خانه تاریخی واحد ارزش قرار می‌گیرد دستورالعمل‌هایی استفاده از مصالح منطبق بر ملک هم‌جوار با رعایت ارتفاع اندک صادر می‌شود. پس باید بدانیم هر چیزی را نمی‌توان گفت که تاریخی است. مردم حق‌دارند، مالک هستند.
وی تصریح می‌کند: نگرانی ما از این بابت است که اگر این ملک بدین گونه به حال خود رها شود، دیوارهای خانه‌های تاریخی مجاورت این ملک به دلیل سست بودن و بارندگی، ترک‌های بدی روی دیواره‌های داخلی مجموعه‌های هم‌جوار دچار آسیب جدی و تخریب شود پس باید برای حفاظت از دو خانه تاریخی مجاور خانه شکری دیواره‌های پشت آن استحکام‌بخشی شود.
کاهش میزان تخریب در بافت‌ها و خانه‌های تاریخی اصفهان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان اضافه می‌کند: ازلحاظ فرهنگی مردم تأثیرگذاری را نسبت به آثار تاریخی نداشتند و به سمت تخریب آن اقدام می‌کردند اما امروز میزان تخریب کمتر شده است. البته اگر قوانین جرایم و بافت‌های تاریخی با تعامل بین میراث و شهرداری باشد که خوشبختانه هم در طول ۱۷ ماه در این استان با شهرداری بنده مشکلی نداشتم، حتی روز گذشته با شهرداری منطقه یک تمام آنچه باید در سال جاری به‌منظور حفظ و حراست بهتر از بافت‌های تاریخی منظور شود، بررسی شد و اینکه حق مردم هم را محترم شمرده، نیز مدنظر ماست تا اتفاق ناگواری را شاهد نباشیم.
وی تصریح می‌کند: امروز مردم هنوز در بحث احیا و تغییر کاربری‌ها پیشرو هستند، به‌طوری‌که تعداد قابل‌توجهی از خانه‌های تاریخی به فضاهایی با کاربری مناسب تبدیل می‌شوند که می‌تواند در اقتصاد گردشگری تأثیرگذار باشد اما اینکه قوانین تا چه میزان برای بهره‌برداری و مرمت مشوق و بازدارنده برای نبود جلوگیری از تخریب است؟ واقعیت این است در بعضی از نقاط به‌واسطه وضعیت فرهنگی و اقتصادی و مناسب بودن قیمت زمین‌ها، شاید با مشکلاتی مواجه باشیم اما به نسبت در اصفهان این مراتب کمتر شده و مردم به دنبال تخریب نیستند؛ اگر هم به دنبال تخریب ملکی باشند، بر اساس شرایط موجود یعنی چارچوب مرمتی و منطبق بر آن بافت و در بعضی از موارد ایجاد فضای عین به‌عین گذشته به فکر نوسازی هستند تا تداعی‌کننده معماری ایرانی اسلامی باشند.
تعامل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان در حفاظت از بافت‌های تاریخی
ایزدی می‌گوید: اگر آنچه در عرصه بافت تاریخی اتفاق افتاده را مرور کنیم، متوجه می‌شویم هر چند که متولی بافت میراث فرهنگی است اما اتفاقاتی می‌افتد که مجموعه شهرداری هم در حفاظت و حراست از این بافت‌ها تأثیرگذار هستند به همین جهت اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان در تعامل با یکدیگر به دنبال این هستیم که حقی از مردم ضایع نشود، زیرا نمی‌توان حقوق مالکانه آن‌ها را نادیده گرفت. از سوی دیگر در حوزه بافت اصفهان به‌جرئت می‌توان گفت که کمترین مشکلات را در اصفهان شاهد هستیم.
وی می‌افزاید: هنگامی‌که ملکی از بین رفته است پافشاری برای آن منطقی نیست هنگامی‌که ملکی از بین رفته است پافشاری برای آن منطقی نیست اما در بازه زمانی یک الی دوساله اتفاقات خوبی در بافت رخ داده است. مجموعه میراث فرهنگی کل اعتبارات ناچیزی دارد اما در اصفهان به همت فضای تعاملی که در قالب معاونت عمرانی اتفاق افتاده است، میزان مرمت، بهسازی، گردشگری در دید و منظر اتفاقات خوبی رقم خورده که نمود آن در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد.
ایزدی ادامه می‌دهد: نشست اخیر در شورای بافت تاریخی که به همت مجموعه شهرداری برگزار می‌شود بیانگر یک تعامل بی‌نظیر و سازنده است و با حضور شهردار، فعالیت و نظریه‌پردازان و… یک اتفاق بی‌نظیر و کمک بزرگی است که می‌تواند کمک‌حال بافت، معماری شهری، مرمت‌های شهری. توسعه بنایی در حوزه میراث فرهنگی باشد.
ایزدی در خصوص سرنوشت دوخانه تاریخی هم‌جوار خانه شکری می‌گوید: این دوخانه ثبتی بودند و این ملک تخریب‌شده ثبتی نیست.
وی در خصوص بی‌اطلاع بودن میراث از تخریب این ملک و دیر رسیدن به محل تخریب اظهار می‌کند: بی‌اطلاع بودن میراث فرهنگی از تخریب این خانه را رد می‌کنم زیرا خانه شکری در بین دوخانه تاریخی قرارگرفته است و در اثر تخریب سال‌های گذشته فاقد ارزش معماری بوده و تبدیل به تلی از خاک شده بود و وضعیت خانه در حال آسیب زدن به دوخانه تاریخی کنار خود بود بنابراین میراث از روند تخریب خانه شکری اطلاع داشت.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان می‌افزاید: اینکه باوجود سیاست‌ها و تعامل، سرمایه‌گذاری در حوزه بافت خانه‌های تاریخی کم شده، را قبول ندارم و خوشبختانه وضعیت سرمایه‌گذاری در حوزه اقامت‌های بوم‌گردی و تاریخی، رتبه اول کشور را دارد و موافقت‌های اصولی صادرشده زمان‌بر است؛ بسیاری از پروژه‌های فعال در این حوزه وجود دارد چه آنچه در اختیار میراث بوده و چه خانه‌هایی که در اختیار افراد قرارگرفته است که خدمات خوبی را ارائه می‌دهند، در اصفهان و کاشان نیز از وضعیت خوبی برخوردار هستیم.
وی ادامه می‌دهد: موافقت اصولی‌های قابل‌توجهی هم صادرشده که در آینده وارد چرخه شده و تکمیل می‌شود و خدمات خوبی را ارائه خواهد داد.
خانه شکری ثبت تاریخی نشده اما ستاره‌دار بوده است
شهرام امیری، مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در این رابطه به خبرنگار سرمایه ایرانی می‌گوید: خانه شکری شش الی هفت سال پیش کامل تخریب‌شده است و من از این خانه بازدید کردم. متأسفانه این خانه ثبت تاریخی هم نشده بود و به دلیل ثبت نشدن، مالک آن تمایل به ساخت‌وساز داشت و میراث فرهنگی نمی‌توانست مانع تخریب آن شود.
وی می‌افزاید: خانه ستاره‌دار با ثبت تفاوت می‌کند و درواقع به دلیل اینکه این خانه در بین دوخانه تاریخی قرارگرفته بوده است اگر هم خود دارای ارزش نبوده می‌توانست واجد ارزش شود اما مادامی‌که ثبت‌نشده و به هر دلیلی خانه کاملاً ویران‌شده است نمی‌توان به فرد خرده گرفت که حق ندارد که این خانه را منقرض کند و آن را از صفر بسازد. درحالی‌که اگر کوتاهی در نگهداری این بنا صورت می‌گرفت میراث فرهنگی باید پاسخگو می‌بود اما هنگامی‌که خانه تخریب شد و ثبت‌نشده، مجوز ساخت هفت متر ارتفاع از کف همراه باجان‌پناه به صاحب این خانه دادند. در خصوص گودبرداری نیز به او گفته‌شده که حق ندارد از دستگاه‌های لرزاننده استفاده کند و باید از دستگاه‌های کوچک‌تر استفاده کند تا به خانه‌های مجاور آسیبی وارد نشود. حتی هیچ‌گونه تأسیسات چاله آسانسور به پی داده نشده است و همه عملیات باید در داخل ساختمان انجام شود.
شرایط ساخت‌وساز ملک خانه شکری
مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان ادامه می‌دهد: به دلیل اینکه خانه تاریخی بوده واجد ارزش به‌حساب می‌آید، گودبرداری این خانه باید حضور باستان‌شناس مقیم مورد نظارت و تأیید قرار گیرد مبنی بر اینکه شیء خاصی کشف نشده است و درصورتی‌که شیء مهمی کشف شد ملزم به تحویل آن است به دلیل اینکه خانه تاریخی بوده واجد ارزش به‌حساب می‌آید، گودبرداری این خانه باید حضور باستان‌شناس مقیم مورد نظارت و تأیید قرار گیرد مبنی بر این‌که‌اشی خاصی کشف نشده است و درصورتی‌که‌اشی مهمی کشف شد ملزم به تحویل آن است و اگر هم نبود که می‌تواند به گودبرداری با رعایت حقوق مجاورین ادامه دهد و در صورت وارد شدن آسیب و ترم به خانه طوسی‌زاده وی باید پاسخگو باشد.
وی اضافه می‌کند: امکان ابطال مجوز وجود دارد و حتی در مجوز صادرشده برای این شخص نوع نماکاری یعنی استفاده از آجر، رنگ کرم، بندکشی سفید به‌صورت کاهگل باشد تا حریم دوخانه مجاور را تحت تأثیر قرار ندهد. صفر کاری و گواهی پایان ساخت هم اگر مورد تأیید میراث قرار نگیرد، شهرداری حق اعطای مجوز به وی ندارد. مدت این مجوز دو سال است و اگر ظرف این بازه زمانی تخلفی را انجام داد، امکان ابطال مجوز حتی در مرحله گودبرداری و استفاده از دستگاه‌های لرزاننده وجود خواهد داشت.
امیری ادامه می‌دهد: این مجوز ساخت را شهرداری صادر می‌کند و پروانه ساخت نیز در کل کشور از طریق شهرداری‌ها است اما شهرداری هنگام صدور مجوز پروانه ساخت برای یک‌خانه یا مجتمع از چندین محل به‌ویژه میراث فرهنگی استعلام را انجام می‌دهد یعنی این استعلام برای شهرداری منطقه یک انجام‌شده و خطاب به شهردار منطقه یک اجازه داده‌شده که طبق تدابیری ازجمله به شرطی که این هفت متر به‌علاوه جان‌پناه بیشتر نشود، آسانسور در پست بام نصب نکند و… به این فرد پروانه ساخت را صادر نماید. درعین‌حال پایان ساخت را باید ابتدا میراث فرهنگی تأیید کند.
وی تأکید می‌کند: به دلیل قرار داشتن دوخانه تاریخی در اطراف این خانه، این فرد برای گودبرداری حق ندارد از دستگاه‌های لرزاننده استفاده کند زیرا امکان دارد به این خانه‌ها آسیب وارد کند به همین دلیل یگان حفاظت در محل مستقرشده است. هنگام گودبرداری باید یک ناظر باستان‌شناس مستقر باشد تا خاک را آزمایش کند همانند زمانی که مترو دروازه دولت و چهارباغ راه‌اندازی می‌شد، یک باستان‌شناس مقیم در محل حضور پیداکرده بود.
مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان اظهار می‌کند: شهرداری در فرایند ساخت‌وساز، طی چند مرحله از ابتدای کار، اواسط و پایان کار نظارت می‌کند. یعنی مأمور یا مهندس شهرداری نظارت می‌کند که ساخت بر اساس آن نقشه این فرایند صورت گرفته است یا خیر. از سوی دیگر در خلال نظارت‌ها باید کارشناس میراث فرهنگی نیز در جریان امور قرار گیرد که نمای هفت متر آن بیشتر نشده باید، نمای آن باید همان‌طور که گفته‌شده کارشده باشد. در این چند مرحله اگر فرد تخلفی را انجام داده باشد، در همان زمان می‌توان دستور توقف داد تا برای مجوز کار کند در غیر این صورت گواهی پایان ساخت به وی داده نمی‌شود، به دفترخانه هم معرفی نمی‌شود و سندی هم برای منزل وی صادر نمی‌شود و تمام هزینه‌های صرف شده توسط وی صفر می‌شود چراکه خانه بدون سند یک ریال ارزش ندارد.
وی اظهار می‌کند: ارزش این ملک پایین‌تر آمده است و ارتفاعی هم که برای آن منظور شده یعنی یک طبقه و نیم بیشتر نمی‌تواند بسازد یعنی هفت متر باجان‌پناه (جام پناه حداقل نیم متر بین ۳۰ الی ۵۰ سانتی‌متر است) مالک این ملک می‌تواند شش متر و نیم بزند. درواقع مالک فکر می‌کرده که با ساخت این خانه می‌تواند کاسبی راه بی اندازد.
منبع خبر : ایمنا
